IERLAND 2020, IERLAND 2.0?

“Tiocfaidh ár lá!”, “Onze tijd komt!”… deze Iers-republikeinse slogan klinkt al generaties lang, maar bij Sinn Fein dachten ze allicht nooit dat “hun tijd” er zo snel zou aankomen. De politieke kaarten zijn dooreengeschud in Ierland, en hoe het spel ook zal gespeeld worden, de hereniging van Ierland komt op de politieke agenda. Dat Brexit hier een dynamiek zou teweegbrengen, voorspelde ik al aan de vooravond van het Brexit referendum in 2016: ‘To leave or not to leave, over scheiden, verzoenen en herenigen.” https://www.markdemesmaeker.be/nieuws/to-leave-or-not-to-leave-over-sche...

Ciara was zondag niet de enige storm die Ierland door elkaar schudde. Mary Lou McDonald en haar republikeinse partij stormden even hard, en ontwortelden de politieke evenwichten op het groene eiland. Tot grote verrassing van Sinn Fein zelf, dat onvoldoende kandidaten op haar lijsten had geplaatst en daardoor enkele zetels aan de concurrenten moet laten. Reden waarom ze wel in aantal stemmen, maar niet in zetels de grootste partij wordt in de Dáil Éirean, het Ierse parlement. Het onverwachte succes wordt nog het best geïllustreerd in het graafschap Kildare. De Sinn Fein kandidate daar, Patricia Ryan, vond zichzelf zodanig outsider dat ze in volle campagne vakantie nam, op reis ging en aan geen enkel debat of meeting meedeed… wegens toch kansloos. Ze kreeg daarvoor bakken smalende kritiek van haar tegenstanders. Maar wie lacht nu laatst en best…? Patricia, want ze werd uit het niets met veruit de meeste voorkeurstemmen toch verkozen.

Sinn Fein werd op Het Journaal van onze openbare omroep omschreven als ‘de partij die uit het IRA voortkwam’, verwijzend naar de ‘Troubles’ in Noord-Ierland tussen 1968 en 1998. In die periode had Sinn Fein inderdaad banden met het Iers Republikeins Leger. Maar eigenlijk is de partij, gesticht in 1905, ouder dan de twee grote traditionele partijen Fine Gail en Fianna Fail die de politiek in de Ierse republiek de voorbije decennia gedomineerd hebben. Fianna Fáil splitste onder leiding van rebel en latere premier en president Éamon de Valera zelf af van Sinn Fein. Beide partijen waren felle tegenstanders van het verdrag met Groot-Brittannië dat het eiland in 1921 opsplitste en waardoor de 6 noordelijke graafschappen onder dominatie van de protestantse unionisten, een provincie bleven van het Verenigd Koninkrijk. Bij Sinn Fein blijft het einddoel van een herenigd Ierland nadrukkelijk voorop staan. De partij steekt ook niet weg dat ze tijdens de Troubles aanleunde bij het IRA. Eén van de gewezen veroordeelde IRA gevangenen, Martina Anderson, zetelde tot voor kort voor Sinn Fein in het Europees parlement. Ze had 13 jaar in een cel gezeten wegens ‘terrorisme’, maar kwam vrij als onderdeel van het Goede Vrijdag Akkoord. In het Europees parlement respecteerde ik haar als een hardwerkend parlementslid en we waren beiden actief in een werkgroep die het Vredesproces in Noord-Ierland behartigde. Mijn Britse conservatieve fractiegenoten bleven haar echter altijd mijden als een ‘convicted terrorist’, een ‘veroordeelde terrorist’. Eén van de architecten van dat Goede Vrijdagakkoord was overigens voormalig IRA strijder Martin McGuiness. Ik mocht hem enkele keren ontmoeten in het Europees parlement toen hij vice minister president was geworden van de Noord-Ierse regering. (zie foto) https://www.markdemesmaeker.be/nieuws/martin-mcguinness-pleit-voor-eu-en... Hij overleed jammer genoeg in 2017. Om maar te zeggen dat  Sinn Fein de omslag volledig heeft gemaakt toen het de gewapende strijd afzwoer en de hand uitstak naar de oude vijanden om een vredesakkoord te sluiten.

Eén van de voorzieningen in dat Goede Vrijdag Akkoord is de mogelijkheid om aan beide zijden van de grens een ‘border poll’ of referendum over hereniging te houden. Sinn Fein heeft in deze campagne een border poll als voorwaarde naar voor geschoven voor deelname aan een regering. Maar zover zijn we nog niet. Het is duidelijk dat de meeste kiezers andere prioriteiten hadden toen ze massaal voor Sinn Fein kozen. De twee traditionele machtspartijen, Fine Gael en Fianna Fáil zijn allebei centrum rechts. Sinn Fein zet zich nadrukkelijk in de markt als linkse partij en speelt vooral in op de problemen in de gezondheidszorg en huisvesting. Die focus op de dagelijkse beslommeringen van kiezers, de hang naar verandering, en de populariteit van voorzitter Mary Lou McDonald deden de rest.

Dat het thema Brexit en hereniging niet prominent meespeelden bij de keuze van de kiezers, betekent niet dat Brexit niets heeft veranderd in het gemoed van de Ieren en dat de steun voor hereniging niet zou groeien… wel integendeel. Ik was zelf de eerste keer in Ierland toen ik 16 was, 45 geleden, en ik ben er sindsdien zowat elk jaar teruggeweest. Het land is grondig veranderd. Streng katholiek, achtergebleven en arm was het, getraumatiseerd ook door de geschiedenis en het conflict met de Britten. Mede door het lidmaatschap van de Europese Unie tilde het land zich op als een Keltische tijger. Tot de banken- en vastgoedcrisis toesloeg, wat trouwens tot op vandaag wonden slaat in de samenleving. Als journalist ging ik in de jaren 90 van de vorige eeuw meermaals naar het Noorden om verslag uit te brengen over de burgeroorlog. En naar de Republiek als er weer eens referendum werd gehouden, bijvoorbeeld over de vraag of het verbod op echtscheiding uit de grondwet moest worden gehaald. Dit alles is voorbij, voor de jonge generatie kiezers speelt de vage herinnering aan de burgeroorlog nauwelijks mee, en de maatschappij moderniseerde mede doordat de invloed van de katholieke kerk is getaand. Tegelijk zorgde de herleving van de cultuur, zoals de traditionele muziek en de Keltische taal voor een vernieuwd Iers nationaal sentiment. En recent speelde ook de Brexit daarin mee. Het kleine Ierland, altijd al een underdog, was tijdens de aanslepende Brexit onderhandelingen, gesteund door de rest van de EU, zowaar een gelijkwaardige gesprekspartner van de Britten. Dat op zich al, evenwaardig zijn aan de Britten in een onderhandeling, het boksen boven het eigen gewicht… dat betekent wat voor het gevoel van een modale Ier. Dat er opnieuw ook anti-Engelse gevoelens de kop opstaken, hebben de Britten vooral aan zichzelf te danken. Aan de stuitende onwetendheid en onverschilligheid bij politici en de Britse pers voor de Ierse bezorgdheden en de dreiging van een harde grens op het eiland. Zoals David Davis, de voormalige Britse staatssecretaris voor Brexit me zei tijdens een werklunch in Straatsburg, in de nasleep van het Brexit referendum: ‘Maak u geen zorgen. Ierland, wij hebben er een gezamenlijke geschiedenis mee, wij weten wel hoe we ze moeten aanpakken.”. Tja…

Dat dit op korte termijn allemaal zal leiden tot een hereniging is natuurlijk voorbarig, maar men kan maar beter goed voorbereid zijn. Tot de zomer van 2016 spraken nog weinigen over een mogelijke hereniging. Het Goede Vrijdag Akkoord en het lidmaatschap van de EU hadden voor vrede, een onzichtbare grens en stabiliteit gezorgd. Maar het Brexit referendum en de dreiging van een nieuwe verdeling heeft alles veranderd. De meeste recente onderzoeken en polls aan beide kanten van de grens tonen aan dat er een meerderheid groeit voor het idee van een hereniging. Ook in het Noorden, waar de unionisten sinds kort niet langer politiek de meest dominante groep zijn. Dat is een belangrijk feit, maar terzelfdertijd valt op dat niemand er op voorbereid is en dat het echte maatschappelijk debat over wat hereniging nu precies inhoudt, wat het gaat kosten, onder welke voorwaarden, en in welke vorm… nog moet beginnen. De twee traditionele partijen hebben het onderwerp altijd voortgewenteld en afgewimpeld. De nieuwe politieke context zal daar verandering in brengen. De Ieren, de Britten én de EU kunnen maar beter snel en goed voorbereid zijn… Niemand weet waar de Brexit in de praktijk precies zal op uitdraaien, en als de geschiedenis ons iets leert, dan ik het wel dat omwentelingen snel, en niet altijd gecontroleerd kunnen gebeuren.